De bouwtoekomst is LEAN, SMART en CIRCULAIR

Voor sommige mensen lijken het drie verschillende werelden. De ander vindt het maar al te logisch dat LEAN, SMART en CIRCULAIR in een adem worden genoemd, als een soort drie musketiers. Dit artikel beschrijft de verbanden en hoe ze elkaar kunnen versterken. Daarvoor is het handig om eerst te weten voor welke uitdagingen de bouw staat, want aandacht voor de drie gebieden is er niet zomaar.

Uitdagingen bouw

Wanneer je de uitdagingen voor de bouw destilleert uit De Bouwagenda en daarbij wat de bouwers zelf noemen als grootste uitdagingen, dan kom je op een aantal hoofdthema’s: productiviteit, duurzaamheid, personeelstekort, betaalbaarheid en innovatie. Daar bovenop komt de groeiende complexiteit van de bouwopgave.

Productiviteit

Allereerst ligt er een enorme vervangings- en uitbreidingsopgave van 1 miljoen woningen in 2030 (= 320/werkdag). En een tekort aan woonvoorzieningen voor 65+ die groeit van 86.000 nu naar 750.000 in 2040. Met het huidige bouwtempo gaan we dat niet redden. Daarom stelt men in De Bouwagenda een productiviteitsverhoging van 30% voor richting 2030.

Een hele uitdaging gezien het feit dat de bouw al in geen halve eeuw productiever is geworden. Productiever word je niet door extra bemensing (ook een uitdaging, want die is er niet). Het gaat om effectieve en efficiënte inzet. Dit vereist een radicaal andere manier van bouwen.

Duurzaamheid

Het tweede element is duurzaamheid. De bouw is namelijk grootverbruiker van materiaal. Ruim 40% van alle materialen op aarde worden gebruikt in de bouw. Voordeel is dat gebouwen lang staan, toch willen we hier slimmer mee omgaan. Het huidige gebruik levert aan het einde weliswaar sloopafval dat grotendeels gerecylced wordt (Nederland 85%), maar het is een downgrade dat elders wordt gebruikt. De bouw zelf gebruikt nog steeds grotendeels primaire grondstoffen.

Andere milieuaspecten die spelen zijn het energieverbruik en CO2 uitstoot. Het energieverbruik van de bouw zelf is al zo’n 20%, daar komt het verbruik van de gebouwde omgeving nog bij. En het bouwverkeer genereert 20 tot 40% van alle CO2 uitstoot in het verkeer. Kortom, er zal serieuze aandacht voor moeten zijn, ongeacht de exacte cijfers! Vooral voor onze toekomstige generaties.

Aantrekkelijkheid

De bouw heeft te maken met een oplopend personeelstekort. Dat komt enerzijds door vergrijzing en anderzijds dat de aanwas van jongeren onvoldoende is. Wie een bouwplaats bekijkt ziet veelal zwaar en vies werk. Werken in weer en wind, met een hoge kans op ongelukken. Niet een plek waar het gros van de jongeren warm van wordt. En zij die we opleiden, daarvan vertrekt 40% alsnog na 2 jaar uit de bouw. Het oplopende personeelstekort schaar ik zodoende onder de noemer aantrekkelijkheid. Het aantal mensen krimpt namelijk niet, maar wel zij die kiezen voor de bouw.

Betaalbaarheid

Het is eenvoudig meer geld ergens tegen aan tegen aan te gooien om het beter te maken. De kosten verhogen is geen optie. Er zit een plafond aan wat consumenten te besteden hebben. Het is niet te verkopen dat een NOM-renovatie bijna even duur is als een hele nieuwe woning, die van top tot teen up-to-date is. De kunst is juist om alle nodige ontwikkelingen betaalbaar te houden.

Het slechte en goede nieuws is dat daar genoeg ruimte voor is. Slecht in de zin van dat de bouw hoge faalkosten kent, eerder 40% dan de veel geschatte 10%! Het goede nieuws is dat dit betekent dat daar nog heel wat te winnen valt. De Bouwagenda stelt, ook gezien de bouwopgave, dat we tegen 30% lagere kosten moeten kunnen uitvoeren, doelstelling jaar 2030. Ik zeg: moet nu al kunnen!

Innovativiteit

De steeds hogere eisen die we stellen aan onze leefomgeving, vereisen dat we vernieuwend te werk gaan. Nieuwe producten, nieuwe diensten, nieuwe manier van ontwerpen, nieuwe manier van produceren, nieuwe businessmodellen. Het draait dus niet alleen om technologische ontwikkelingen, maar ook om onderliggende processen. Centraal hierin staat de mens.

Echter, de bouw maakt zulke flinterdunne marges dat er nauwelijks geld overblijft voor innovatie. Zo gezien blijft het een kip-ei verhaal. Terwijl wanneer je investeert in (sociale) innovatie, je uiteindelijk juist geld bespaart. Hoe dat werkt, lezen we in het volgende deel.

De drie-eenheid

Nu we de uitdagingen weten, kunnen we de aanpak beter op waarde schatten. Want als je weet wat LEAN, SMART en CIRCULAIR te bieden hebben, dan kunnen we ook de verbanden aanbrengen. Stuk voor stuk worden ze hier kort besproken. Dit geeft uiteraard nooit een volledig beeld, maar geeft wel een eerste indruk hoe ze zich verhouden tot de besproken uitdagingen.

Lean

De kracht van lean zit hem in de topprestaties die je ermee kunt bereiken. Dat begint bij sneller, beter én goedkoper. Bewezen cijfers voor de bouw: 80% sneller, 100% foutvrij tegen 30% lagere kosten. De productiviteit ligt – zelfs nog met een traditionele bouwmethode – al 15% hoger. Wanneer we industrieel gaan, kan dit ruimschoots verdubbelen.

Lean staat niet alleen bekend om het verlagen van de faalkosten, maar ook die van materiaal. Het percentage bouwafval, soms 10% van het totale materiaalverbruik, kan minstens 70% lager. Een andere bekende verspilling is die van kennis. Met lean sturen we juist op het benutten hiervan, waardoor men kan bouwen aan het broodnodige innovatievermogen.

Smart

Dit is de verkorte aanduiding voor verregaande digitalisering en verweving (via het internet) van apparaten, productiemiddelen en organisaties. Aan de productiekant gaat het bijvoorbeeld over 3D-printing, VR, robotisering en kunstmatige intelligentie. Zaken die jongeren interessant vinden en aantrekt. Wat Smart Industry is voor de productiefase, is Smart Buildings voor de gebruiksfase.

Gebouwen van de toekomst zijn niet slechts een stapel stenen, maar zitten vol met sensoren die kunnen meten hoe het gebouw functioneert. De bedoeling is het verhogen van het gebruikscomfort. En het ondersteunen van de gebruiksfase van het gebouw, om voorspellend te handelen. Hiermee kan men betere services aanbieden, met alle kansen voor nieuwe businessmodellen.

Circulair

We willen af van ons eindige, lineaire systeem waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur worden vernietigd. De circulaire economie is een systeem dat bedoeld is om waardevernietiging te minimaliseren en herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren. Dit heeft zowel een ecologisch als economisch voordeel.

Voor de circulaire economie zijn een aantal zaken essentieel. Ten eerste het productontwerp, voor langdurige prestaties en eenvoudig hergebruik van materialen. Productie zonder schadelijke stoffen en energieverlies. Intensievere ketensamenwerking en meer transparantie. En ten slotte andere businessmodellen. Men stelt daarom ook wel dat de circulaire economie begint bij circular design.

Impact versterken

Wanneer we kijken wat de impact is van LEAN, SMART en CIRCULAIR op de vijf hoofduitdagingen van de bouw, dan zie je dat ze elkaar goed aanvullen. Het zou zonde zijn wanneer we ze los van elkaar zien. De kunst is om een drie-eenheid te smeden, zodat ze elkaar gaan versterken.

Tabel: Impact van LEAN, SMART en CIRCILAIR op de vijf aandachtsgebieden

Een voorbeeld. In de lean-productontwikkelingsfase is aandacht voor maakbaarheid (design for assembly) en onderhoudbaarheid erg belangrijk. Binnen circular design gaat het nog iets verder dan maakbaarheid, dan praten we over design for reassembly in verband met herbruikbaarheid. En met smart sensoren kunnen we de staat van producten meten en proactief onderhoud plegen, voor lagere totale beheerskosten. Dat begint bij de juiste ontwerpkeuzes, dus meer nadruk op de voorfase.

Wellicht is de belangrijkste impact die op aantrekkelijkheid van de branche. Want jongeren van tegenwoordig zoeken veel meer een betekenisvolle werkomgeving, een die een bijdrage levert aan de maatschappij. Een extra aantrekkelijke ingrediënt is wanneer innovatie hoog in het vaandel staat. En zoals bekend wordt driekwart van ons innovatievermogen bepaald door sociale innovatie, daar zijn lean organisaties weer sterk in. Jongeren werken liever samen, cross-functioneel, dan in hiërarchische organisaties die nogal hokjes georiënteerd zijn. Smeed daarom een drie-eenheid!

Op 25 april 2018 heb ik een LEAN, SMART en CIRCULAIR minisymposium gehouden in CIRCL. Zie hier de video: